बहुतेक ठिकाणी दृष्टीस पडणारी हि औषधी आहे कुठे कुंपणावर तर कुठे झाडावर वेली पसरलेली असते आपल्या नजरेखालून गेलेली हि वनौषधी पण तिची ओळख नसल्याने आपण तिला एक वेल म्हणून बघतो बहुतेक वेळा कडुनिंबाच्या झाडावर या अमृतकुंभाचे वास्तव्य दिसून येते.
आज आपण या महाऔषधी बद्दल जाणून घेणार आहोत हिरवीगार हृदयाच्या आकाराची पाने असलेली विविध आजारांवर उपाय म्हणून आयुर्वेदिक औषधी मध्ये हिचे सत्व वापरले जाते अशी हि अमृता औषधांचा बहुमूल्य ठेवा स्वतःमध्ये सामावलेली सर्वांना स्वास्थासाठी हितकारक, विशिष्ट गुणांनी युक्त नेहमी हिरवीगार राहणारी हि वेल.
ह्या वनस्पतीला आयुर्वेदात फार महत्त्व आहे. आयुर्वेदात गुळवेलाला अमृता (अमृतकुंभ) हे नाव दिले आहे. नावाप्रमाणेच ही वनस्पती अमर आहे, जमिनीतील पाण्याची पातळी कमी झाली तरीही ही वनस्पती जिवंत राहते. भारतातील सर्व भागात ही वनस्पती सहज आढळते.
अशी हि अमृतकुंभ गुळवेल आरोग्यासाठी लाभदायक आहे.
या वेलीचे सर्व अंग उपयोगाची आहेत. या गुळवेलीला कसे ओळखावे याची थोडक्यात ओळख
गुळवेलीच्या मोठ्या वेली मांसल असून, मोठ्या झाडांवर, कडुनिंबाच्या झाडावर व कुंपणांवर पसरलेल्या असतात.
वेलीच्या खोडास लांब दोऱ्यासारखी, हिरवी मुळे फुटून ती लोंबकळतात. खोड थोडे जाड असून त्यावरील साल पातळ असते, नंतर तिचे पापुद्रे निघतात. खोडांवर लहान-लहान छिंद्रे असतात. खोड आडवे कापल्यास आतील भाग चक्राकार दिसतो. गुळवेलीचे खोड मात्र चवीला कडू, तुरट आणि किंचित गोड असते. पाने साधी, एक आड एक, हृदयाकृती. गडद हिरवी व गुळगुळीत असतात. अंदाजे जून-जुलै महिन्यात या वेलीला बहर येतो तिला छोटी छोटी फुले येतात व लाल रंगाची गोल वाटाण्याएवढी फळे गुच्छाने येतात. हि अमृता बहरते तेव्हा तिचे सौंदर्य खुलून दिसते.
दैनंदिन जीवनात आपण या अमूल्य संजीवनीचा आपल्या स्वास्थासाठी उपयोग करू शकतो:
मधुमेह, मूळव्याध, मूत्रविकार, सर्दी पडसे, नेत्र विकार, वमनविकार, पांडुरोग , प्रमेह, यकृत विकार, ज्वर, कॅन्सर, त्रिदोषविकार, त्वचा रोग, हृदयविकार, रक्तशर्कराविकार अजून कितीतरी विकारांवर गुळवेल हे एक उपयुक्त औषध आहे.
ही वनस्पती ताप, तहान, जळजळ, वांती यावर उपयुक्त आहे.
गुळवेल कुष्ठ व वातरक्त विकारातही उपयुक्त आहे.
मधुमेहात लाभदायक – गुळवेलीमुळे मधूमेही रुग्णांची रक्तामधील वाढलेली साखर कमी होते.
हृदयरोगात लाभदायक – गुळवेलीमुळे रक्ताभिसरण सुधारून हृदय बळकट होते. वृद्ध व हृदयविकाराचे रुग्ण याचा लाभ घेऊ शकतात.
या वनस्पतीच्या कंदाचा आणि खोडाचा वापर औषधात केला जातो. या वनस्पतीची पानेही औषधी आहेत.
या गुळवेलीच्या पानांची भाजी तसेच पराठे सुद्धा बनवली जातात ते चवीला छान लागतात.
औषध म्हणून गुळवेलीचे सेवन करण्या अगोदर त्यांचे प्रमाण तसेच आपल्या प्रकृतीवर त्यांचा होणारा परिणाम या गोष्टींचा विचार करणे महत्वाचे. त्यासाठी जाणकार वैद्यांचा सल्ला घ्यावा.