बहुगुणी हळद

हळद म्हटली की पिवळी हळकुंड डोळ्यासमोर दिसतात. पिवळ्या रंगाची हि हळद कुणाला परिचित नसेल असे असणे अश्यक्यच. कारण सर्वांनाच ती परिचित आहे. हळद हि जमिनीत पिकते. ती कंदवर्गीय आहे.हळदीचा वापर हा फार पुरातन काळापासून स्वयंपाक घरात होत आहे. हळदीचा वापर खाद्यपदार्थाला रंग व चव आणण्या व्यतिरीक्त धामिर्क कार्यामध्येही केला जातो. हळदीमुळे शरीराची रोगप्रतिकारक क्षमता वाढते, रक्‍त शुद्ध होते, त्‍वचेचा रंग उजळतो तसेच जंतुनाशक देखील आहे. आज आपण अशाच या बहुगुणी हळदीचे काही घरगुती औषधी उपयोग जाणून घेणार आहोत.

१) आपणास शरीराला मार लागला असेल वा जखम झाली असेल त्या जागी हळद लावा. हळद लावल्याने रक्तही थांबून जाते.

२) दही व हळद रोज चेहऱ्याला लावल्यास काही दिवसातच चेहरा उजळ व नितळ होण्यास मदत होते.

३) हळदीचे पावडर गरम पाण्याबरोबर घेतल्याने ह्रदविकार, मधुमेह, कर्करोग, मेंदुचे विकार होण्यापासुन रोखते.

४) मधुमेहा करता हळद एक उत्तम घरगुती व आयुर्वेदिक उपाय आहे.

५) जखम, मुरगळणे, फोड येणे, विषारी कीटक चावणे इत्यादी वर हळदीचा लेप लावल्याने चांगला फरक पडतो.

६) दुधात अर्धा चमचा हळद चूर्ण टाकून उकळून पिल्याने बऱ्याच रोगांवर हा चांगला उपाय आहे.

७) आपली दाढ द्खत असेल अथवा किडली असेल त्या करता हळद व सरसोचे तेल याचे मिश्रण करून छोटी गोळी दाढी मध्ये ठेवा.

८) आपले हात पाय दुखत असेल अथवा संधिवात असेल तर हळद व अद्रकाचा रस याचा लेप करून त्या जागेवर लावा व गरम शेक द्या.

९) किडनी स्टोन वर हळद एक चांगला उपाय आहे.

१०) हळद हि पोटाच्या विकाराकरता बहुगुणी आहे.

११) गरम दुधात हळद टाकून पिल्यास सर्दी पडसे बरे होण्यास मदत मिळते.

१२) सांधेदुखीच्या त्रासांमध्ये सुद्धा हळदीचे दूध घेणे लाभदायक आहे.

१३) हळदीचे सेवन मधुमेहाच्या रुग्णांसाठी सुद्धा चांगले असते.

१४) पोटात जंत झाल्यास हळदीच्या सेवनाने आराम मिळतो.

१५) हळदीचे नित्य सेवन रोगप्रतिकार शक्ती वाढवण्यास मदत करते.

अशा या हळदीचे विविध औषधी उपयोग आहेत. स्वास्थासाठी कुठलेही प्रयोग करण्या अगोदर त्यांचे प्रमाण तसेच आपल्या प्रकृतीवर त्यांचा होणारा परिणाम या गोष्टींचा विचार करणे महत्वाचे. त्यासाठी जाणकार वैद्यांचा सल्ला घ्यावा.

स्वास्थ्यकारी कढीपत्ता

कढीपत्ता चे फायदे

कढीपत्ता हा आपल्या सर्वांचा परिचयाचा. आपल्या कडे सर्वत्र सहजच उपलब्ध होणारा. अंगणात प्रामुख्याने आढळणारा. हा कढीपत्ता जेवणामध्ये स्वाद वाढवतो, हा मसाल्यातीलच एक पदार्थ आहे..
कढीपत्ता हा अंदाजे ८-१० फूट सहज वाढणारा थोडीफार सावली देणारा आहे, त्याची हिरव्या रंगाची लांबट गोल पाने, आणि पांढऱ्या रंगाची इटुकली-पिटुकली फुले सुगंधित असून याचे सौंदर्य खुलवतात. याची फळे कच्ची असताना हिरव्या रंगाची गोल व पिकल्यावर लालसर नंतर काळ्या रंगाची असतात.
याला वर्षभर पाने असतात जेवणामध्ये याचा बहुतेक सर्वच ठिकाणी वापर होतो. याला कढीपत्ता, करीपत्ता, गोडनिंब अशी नावे आहेत. आज आपण याची माहिती व गुण तसेच याचा औषधी उपयोग पाहणार आहोत.
जेवण करतांना कढीपत्ता आपण हाताने बाजूला सारतो पण आपल्याला त्याचे गुण व महत्व माहिती झाले कि आपण त्याला जेवणातून काढून टाकणार नाही.

१) कढीपत्त्यामध्ये विविध औषधीय गुण लपलेले आहेत. या मध्ये पोषक तत्व आहेत म्हणून याचे सेवन अकाली केस पांढरे होणे, केस गळने थांबवते. याच्या सेवनाने केस मजबूत होतात. निरोगी केसांसाठी हा उत्तम पर्याय आहे.
२) कढीपत्त्यापासून बनवलेले तेल केसांच्या समस्येवर उपयोगी आहे.
३) कढीपत्ता पाने सुकवून त्याची पावडर बनवा हि पावडर तेलात मिक्स करा. आणि या तेलाने केसांची मालिश करा. याच्या वापरमुळे केसांची वाढ होते व केसांच्या समस्या दूर करण्यास मदत होते.
४) डोळ्यांसाठी उपयुक्त याच्या सेवनाने दृष्टी चांगली राहते.
५) याच्या सेवनाने कोलेस्ट्रॉल नियंत्रित राहते हृदय विकारांवर उपयोगी आहे.
६) कढीपत्ता रक्तातील साखर कमी करतो म्हणून याचे सेवन मधुमेहावर उपयोगी आहे.
७) कढीपत्ता लठ्ठपणा कमी करण्यासाठी सहाय्यक आहे.
८) या मध्ये एंटीऑक्सीडेंट असते. याची पाने खाल्ल्याने एक विशेष स्फूर्तीचा अनुभव होतो.
९) कफ दूर करण्याचे काम करते. तसेच पित्त नाशक आहे.
१०) विषारी जीव जंतू चावल्यास कढीपत्त्याच्या फळांचा रस व निंबूचा रस मिसळून लावल्यास फायदा होतो.
११) कढीपत्त्याचे नियमित सेवन मासिकपाळीच्या वेळी होण्याऱ्या त्रासाला कमी करते.
१२) याच्या सेवनाने भोजन लवकर पचते. पचनशक्ती वाढवते.
१३) इन्फेक्शन झाल्यास याच्या सेवनाने फायदा मिळतो.
१४) किडनीसाठी लाभकारी आहे.
१५) सुंदर त्वचेसाठी सुद्धा कढीपत्ता चे सेवन लाभदायक आहे.

औषध म्हणून कढीपत्त्याचा वापर करण्या अगोदर त्यांचे प्रमाण तसेच आपल्या प्रकृतीवर त्यांचा होणारा परिणाम या गोष्टींचा विचार करणे महत्वाचे. त्यासाठी जाणकार वैद्यांचा सल्ला घ्यावा.

आरोग्यवर्धक अद्रक

चहा प्यायला गेल्यावर साहजिकच प्रत्येकाच्या तोंडून निघते मस्त अद्रक टाकून चहा करा. म्हणजे चहाची चव या अद्रकामुळे वाढते. तसेच हा मसाल्यातील पदार्थ असून हा प्रत्येकाच्या घरात सहजच उपलब्ध असतो. पण हे अद्रक फक्तच चवीसाठी नाही वापरत तर याचा औषधी उपयोग सुद्धा आहे.  अद्रका मध्ये विविध गुण आहे तसेच याचे विविध उपयोग सुद्धा आहेत.अशा या अद्रकाचे दैनंदिन जीवनात फार मोलाचे योगदान आहे. चला तर मग आज आपण बघुयात या जमिनीच्या गाभाऱ्यात जन्मणाऱ्या अद्रकाचे उपयोग.

या अद्र्काला मुखवास म्हणून खाल्ल्या जाते हे पाचक असते.

उल्टी – या स्थिती मध्ये अद्रकाचा रस व कांद्याचा रस सारख्या प्रमाणात सेवन करावे.

घसा – आपला घसा थंडी मुळे अथवा थंड पेय पिल्या मुळे खराब झाला असेल तर अद्रकाचा रस व मध याचे सेवन दिवसातून २ – ३ वेळा करा.

भूख वाढवण्यासाठी – जेवणा पूर्वी मिठा सोबत अद्रक खा, किंवा सुंठ पावडर देखील जेवणा पूर्वी घेऊ शकता.

खोकला – खोकला झाल्यास घश्यात खवखव जाणवत असल्यास अद्रक खावा आराम वाटतो.

जखम – अद्रक पेस्ट करा जेथे जखम झाली आहे त्या भागावर जाडसर लेप लावा व त्यावर पट्टी बांधून ठेवा २ तासाने हा लेप काढून घ्या.
मुक्का मार लागलेला असेल तर या प्रक्रिये नंतर सरसोचे तेल लावा व त्या ठिकाणी सेक द्या आराम पडतो.

अपचन – जेवण झाल्या नंतर अद्रकाचा रस, निबू रस व सेंधेमीठ गरम पाण्यात टाकून प्यावे.

कान दुखी – अद्रकाचा रस थोडा गरम करा व कानात टाका.

नेत्र रोग– अद्रक जाळून त्याचे काजळ बनवा व त्याचा वापर काजळ म्हणून करा.

डोके दुखी – या मध्ये अद्रकाचा रस, सेंधेमीठ व हिंग यांच्या मिश्रणाने मालीश करावी.

औषध म्हणून अद्रकाचा वापर करण्या अगोदर त्यांचे प्रमाण तसेच आपल्या प्रकृतीवर त्यांचा होणारा परिणाम या गोष्टींचा विचार करणे महत्वाचे. त्यासाठी जाणकार वैद्यांचा सल्ला घ्यावा.

विशिष्ट गुणांनी युक्त – कोरफड (घृतकुमारी)

बहुतेक प्रत्येकाच्या घरी सहजतेने उपलब्ध होणारी वनस्पती, सर्वांच्या परिचयाची कुणी अंगणात,परसबागेत तर कुणी कुंडीमध्ये या कोरफडीला स्थान देतात कुणी या वनस्पतीला सहज म्हणून लावतात तर कुणाला याचे औषधी फायदे सुद्धा माहित असतात. पण साधारणतः प्रत्येकाकडे हि वनस्पती बघायला मिळते.
आज आपण छोटीशी हिरवीगार काटेरी पाने असलेली औषधांचा बहुमूल्य ठेवा स्वतःमध्ये सामावलेली सर्वांना स्वास्थासाठी हितकारक, विशिष्ट गुणांनी युक्त अशा या कोरफडीची माहिती बघणार आहोत.

हिरवी हिरवी पाने, पानांच्या किनाऱ्यावर छोटे काटे पाने हि लांबट असून खोडांभोवती गोलाकार वाढतात,पानांच्या आत पाणी गराच्या रूपात साठवलेले असते. या वनस्पतीच्या मध्यातून एक काडी बाहेर येते या काडीला केशरी रंगाची फुले येतात ती दिसायला मनमोहक असतात. याच कोरफडीचा आयुर्वेदामध्ये घृतकुमारी म्हणून संबोधल्या जाते. तसे या वनस्पतीला विविध नावाने सुद्धा ओळखतात. कोरफड, ग्वारपाठा, घृतकुमारी, एलोवेरा इ. या वनस्पतींचा उपयोग विविध औषधांमध्ये, सौंदर्य प्रसाधने यांमध्ये केल्या जातो. तसेच घरगुती औषधांमध्ये हि कोरफडीचा उपयोग होतो.
आयुर्वेदामध्ये अगणित वनस्पतींचा आरोग्यवर्धक उपयोग सांगितलेला आहे. त्याप्रकारेच कोरफड सुद्धा आयुर्वेदातीलच एक वनस्पती आहे. या वनस्पतीला जास्त जागा लागत नाही आणि विशेष म्हणजे थोड्याश्या पाण्यावरही या वनस्पतीची वाढ झपाट्याने होते. कुंडी मध्ये टांगून सुद्धा ठेवलं तरी हि वनस्पती त्यात पण वाढते.

दैनंदिन जीवनात आपण या अमूल्य संजीवनीचा आपल्या स्वास्थासाठी कसा उपयोग करू शकतो ते आपण आज बघुयात.

मूळव्याध अति भयंकर त्रास या त्रासांमध्ये कोरफडचा ताजा गर नुसता ठेवला तरी दाह कमी होण्यास मदत होते व आराम मिळतो.
सकाळी उठल्यावर उपाशी पोटी कोरफडीच्या पानांचे सेवन केल्याने बद्धकोष्टापासून आराम मिळतो.
डोळ्यांची आग उन्हाळ्यात जास्त जाणवते किंवा वेल्डिंग सारख्या प्रखर प्रकाशाकडे बघितल्यास डोळ्यांमध्ये आग होते अशावेळी कोरफडीचा गर डोळ्यांवर ठेवल्यास डोळ्यात होणारी आग कमी होण्यास मदत होते.
शरीरावर कुठे चटका लागला, करपल तर यावर त्वरित उपाय म्हणून कोरफड लावावे आग कमी होण्यास मदत होते.
काही दिवस कोरफड सेवन केल्यास भूक चांगली लागते व शौचास साफ होते.
रोज कोरफडीचा चमचाभर गर घेतल्यास पाळी नियमित येण्यास मदत होते.
कोरफडीमध्ये अँटि-फंगल गुणधर्म असतो. त्यामुळे योनीमार्गाजवळ झालेल्या इंन्फेक्शनमुळे होणारी जळजळ, खाज व दाह कमी होण्यास मदत होते.
अंघोळीच्या अगोदर कोरफडीचा गर काढून त्याचा रस केसांना लावल्यास केस निरोगी होण्यास मदत मिळते.
त्वचेवर रोज कोरफडीचा गर लावल्यास त्वचा सतेज राहण्यास मदत मिळते. कोरफडीमध्ये एंटीऑक्सिडंट भरपूर प्रमाणात असतात त्यामुळे त्वचेवर पडणाऱ्या सुरकुत्या यामुळे कमी होण्यास मदत होते. तसेच कोरफडीच्या रसात मुलतानी माती किंवा चंदन पावडर मिसळून लावल्याने त्वचेवर असणारे डाग, फोड बरे होतात.
ताज्या कोरफडीचा रस नियमित पिल्यास लठ्ठपणा कमी होण्यास मदत मिळते.
सर्दी-खोकला झाल्यास त्यावर घरगुती उपाय म्हणून कोरफडीचा रस हा उत्तम पर्याय आहे.
तसा हा कोरफडीचा रस खूप कडू चवीचा असतो लवकर पिल्या जात नाही पण रोजच्या सवयीमुळे ते शक्य होऊ शकते.
सांधेवात हि वृद्धावस्थेत जाणवणारी समस्या या समस्येवरही कोरफड फायदेशीर ठरते.
हिरड्यांना आलेली सूज, दात निरोगी ठेवण्यासाठी सुद्धा कोरफडीचे सेवन करणे हितावह आहे.
तोंड आलेले असल्यास सुद्धा कोरफडीचा वापर आरामदायक असतो.
कोरफडीचा रस रोगप्रतिकारक शक्ती वाढवणारा आहे.
कोरफडीच्या पानांच्या रसात थोड्या प्रमाणात नारळाचे तेल घेऊन कोपरे, गुडघे व टाचांवर लावल्याने त्या जागेवरचा काळेपणा कमी होतो.
उटण्यामध्ये या कोरफडीचा वापर होतो. त्वचेसाठी जणू वरदानच आहे कोरफड.
गुलाबपाण्यात कोरफडीचा रस मिसळून त्वचेवर लावल्याने चमक येते.

अशाप्रकारे भरपूर उपयोग आहेत या अमूल्य कोरफडीचे हि विशेष गुणधर्माची आहे.या वनस्पती पासून विविध औषधे बनतात शारीरिक अशक्तपणा, खोकला, दमा, क्षय यासारखे आजार बरे करण्यासाठी उपयोगी आहे. केसांच्या समस्यांसाठी कोरफडीचे तेल केसांना निरोगी ठेवते केसांना चकाकी आणते. त्वचेला दाह होत असल्यास कोरफडीचा गर लावतात. हा गर पोटदुखी, अपचन, पित्तविकार यांवरसुद्धा उपयोगी आहे. डोळ्यांच्या विकारावर तसेच भाजल्यामुले झालेल्या जखमेवर कोरफडीचा गर उपयोगी पडतो. सौदर्यवृद्धीसाठी कोरफडीच्या गराचा उपयोग करतात.
चला तर मग आजपासून आपण सुद्धा एक तरी कोरफड आपल्या परसबागेत लावूयात व या निसर्गाच्या अमूल्य औषधींचा आपल्या स्वास्थाकरिता उपयोग करूयात.

औषध म्हणून कोरफडीचे सेवन करण्या अगोदर त्यांचे प्रमाण तसेच आपल्या प्रकृतीवर त्यांचा होणारा परिणाम या गोष्टींचा विचार करणे महत्वाचे. त्यासाठी जाणकार वैद्यांचा सल्ला घ्यावा.

विविध गुणांनी युक्त एक कल्पवृक्ष- कडुनिंब

कडुनिंब हा वृक्ष आपल्या सर्वांचा परिचयाचा. आपल्या कडे सर्वत्र सहजच उपलब्ध होणारा. रस्त्याच्या कडेला, शेतात, जंगलात, तर अंगणात सुद्धा याने स्थान प्राप्त केलेले आहे. या जंगलातील वृक्षाला घराच्या परिसरात अंगणात स्थान प्राप्त झाले ते याच्या विशिष्ट गुणांमुळेच. तर आज आपण या कल्पवृक्षाची माहिती व गुण तसेच याचा औषधी उपयोग पाहणार आहोत.
कडुनिंब हा अंदाजे ३०-४० फूट सहज वाढणारा दाट सावली देणारा वृक्ष आहे, त्याची हिरव्या रंगाची करवतीसारखी पाने, आणि सुगंधित पांढऱ्या रंगाची इटुकली-पिटुकली फुले या वृक्षाचे सौंदर्य खुलवतात. याची फळे हिरव्या रंगाची व पिकल्या नंतर पिवळ्या रंगाची, कडू चवीची फळे असतात. हि निंबोळी म्हणजे लहान मुलांचा खेळातील आंबा.
या झाडाची निर्मिती बऱ्याच ठिकाणी नैसर्गिकरित्याच होते. या वृक्षाला वर्षभर पाने असतात म्हणून त्याला सदपर्णी वृक्ष असेही म्हणतात. या झाडाचे पान, फळ, फुल, साल, खोड आणि काडया सर्व काही औषधी आहेत .
विविध गुंणांनी युक्त असा हा वृक्ष. या झाडाची पाने, फळे, बिया, साल, मुळे सर्व कडू असतात. या पासून उत्तम प्रकारचा डिंक मिळतो. याच्या अनेक गुणांमुळे हा सर्वांचा आवडता आहे. हा जंतुनाशक असल्यामुळे मनुष्य, पशु, पक्षी, पीक, इ. सर्वांच्या उपयोगाचा आहे. धार्मिक दृष्टीने गुढीपाडवा हा महत्वपूर्ण दिवस आहे. साडेतीन मुहूर्तातील एक दिवस आणि नववर्षारंभ या दिवसापासून होतो. गुढीपाडव्याच्या शुभ दिवशी याची कोवळी पाने, फुले, लहान कोवळी फळे, जिरे, मिरे, सेंधव मीठ, ओवा, गूळ, हिंग, हे सर्व एकत्र वाटून त्याची गोळी करून खाल्ल्या जाते. गुढी उभारताना गुढी वर याचा वापर करतात. तसेच गुढीला कडूनिंबाची डहाळी लावून त्याची पूजा करतात.. घरातील थोर-मोठी लोक नेहमीच सांगत असतात हा वृक्ष म्हणजे ब्रम्हदेव आणि जगन्नाथाचे प्रतिक आहे तसेच कालीमाता आणि दुर्गामाता यांनाहि तो प्रिय आहे.यावर भैरवाचा निवास असतो. या वृक्षात परिसरातील हवा शुद्ध आणि आरोग्यपूर्ण राखण्याचे सामर्थ्य आहे. हे झाड तोडणे म्हणजे एकाद्या तरुण मुलीची हत्या करण्या इतके अशुभ मानतात. ग्रामदेवतेच्या पूजेत या वृक्षाच्या डहाळ्याना विशेष महत्व आहे. या झाडाचे सरपण करून त्यावर शिजवलेले अन्न खाणाऱ्या माणसाला सापाचे विष चढत नाही असे म्हणतात. असे ऐकण्यात आहे.
तसेच या झाडाचे लाकूड टिकाऊ असते इमारती साठी याच्या लाकडाचा उपयोग होतो. तसेच शेतीची अवजारे तयार करण्यासाठी सुद्धा याचा वापर करतात. झाडाच्या फळांपासून तेल काढतात आणि उरलेला चोथा झाडांना कीड लागू नये म्हणून मातीत मिसळतात. तसेच. धान्याला कीड लागू नये म्हणूनही ह्याची पाने धान्यात घालतात. हि पाने जाळल्यास त्या धुराने डास मरतात. घराच्या बांधणीत दारे किंवा खिडकीच्या चौकटीत या लाकडाचा उपयोग करतात कारण त्यामुळे अनिष्ट शक्ती दूर राहते असा समज आहे.
तसेच साबण, शाम्पू, टूथपेस्ट, सौंदर्यप्रसाधने अशा विविध गोष्टींसाठी कडुनिंबाचा वापर होतो. यापासून विविध औषधी बनवल्या जातात.
रोजच्या दैनंदिन जीवनातील याचे महत्व:
अगदी प्राचीन काळापासून चालत आलेले आजही बहुतेक ठिकाणी सकाळी दात घासण्यासाठी याच्या काडीचा वापर होतो. याने दात व हिरड्या मजबूत होतात.
कडुनिंबाची पाने रोज चावून खाल्ल्यास शरीराला फायदा होतो याने रोगप्रतिकार शक्ती वाढते असे म्हणतात.
कडुनिंबाच्या पानांचा रस घेतल्यास रक्तर शुद्ध होते. मान्य आहे हा रस अतिशय कडू असतो, पण निरोगी आरोग्यासाठी याचा उपयोग अवश्य करायला हवा.
कडुलिंब सेवन केल्याने शरीरातील कफ कमी करण्यास मदत होते. तसेच श्वसना संबंधित विकारांवर याचा उपयोग होतो.
पोटाच्या विविध आजारांवर कडुनिंब उपयोगाचा ठरतो.
मधुमेहसाठी तर उत्तमच शर्करा नियंत्रण ठेवण्याचे काम करतो.
चांगल्या प्रकारे अग्निप्रदीपक आणि पाचक असणारा कडुलिंब ताप, विषमज्वर, दाह, जखम, इ. अनेक रोगांवर गुणकारी आहे.
जंतूनाशक म्हणून ओळखल्या जाणार्याि कडुनिंबाच्या प्रथिनांचा वापर कर्करोगावर नियंत्रण आणण्यासाठी देखील होतो.
याच्या फळांमधून तेल निघत ते जंतू नाशक असते व्रण, खरूज, इ. त्वचाविकारांवर तसेच संधिवातावरही गुणकारी आहे.
सांधेदुखीवर याच्या तेलाने मालिश केल्यास आराम मिळतो.
याच्या पानांच्या अति सेवनामुळे कामवासना कमी होते.
याच्या सालीचा उगाळून केलेला लेप सर्व प्रकारच्या त्वचा रोगांवर उपयुक्त आहे म्हणूनच याचा वापर उटण्यांमध्ये करत असावा.
रक्तअशुद्धी करणारा हा रस प्यायल्याने चेहऱ्यावर येणाऱ्या मुरुमांपासूनही सुटका होते.
याची पाने पाण्यात टाकून उकळल्यास व त्या पाण्याने अंघोळ केल्यास त्वचा रोग दूर होतात.
केस गळत असल्यास कडुनिंबाचा वापर करावा.
कावीळ झालेल्या रुग्णाला सुद्धा कडुनिंबाचा रस दिल्या जातो.
अश्या विविध गुणांनी युक्त हा कल्पवृक्ष आहे तरी प्रत्येकाने घराच्या परिसरात याला स्थान दिले पाहिजेत आणि एक तरी वृक्ष जोपासला पाहिजेत. आज काळाची गरज आहे वृक्ष जगवणे…. म्हणून आजच सुरुवात करा आणि वृक्ष हेच मित्र समजून यांचे संघटन करा हेच वृक्षांचे संघटन उद्याच्या पिढीला सहाय्यक ठरेल.